Hoe de coronacrisis de implementatie en acceptatie van e-health een boost geeft

E-health maakt het mogelijk voor patiënten en artsen om online diagnoses te stellen, uitslagen te communiceren en informatie uit te wisselen. Dit draagt bij aan betaalbare, toegankelijke en kwalitatief goede zorg en leidt tot meer eigen regie voor patiënten. E-health kan kostenbesparend werken omdat patiënten bijvoorbeeld gemonitord kunnen worden op afstand, zodat er enkel een consult plaats hoeft te vinden wanneer bepaalde waardes afwijken. Daarnaast wordt de zorg meer toegankelijk omdat patiënten beter inzicht hebben in hun eigen gegevens, maar ook omdat bijvoorbeeld een videoconsult thuis gevoerd kan worden en hierbij geen vervoer nodig is. E-health zorg voor kwalitatief goede zorg omdat het makkelijker is om patiëntgegevens te verzamelen en monitoren, wat leidt tot een completer beeld van de gezondheid en daarbij is het eenvoudiger om passende zorg te vinden. Bovendien leidt e-health tot meer eigen regie voor patiënten omdat zij zelf meer inzicht hebben in hun gezondheidsgegevens waardoor ze zelf actie kunnen ondernemen om bijvoorbeeld een gezondere leefstijl aan te nemen. E-health gaat over digitale toepassingen in de zorg en heeft betrekking op het gebruik van informatie- en communicatietechnologie ter ondersteuning of verbetering van de gezondheid en de gezondheidszorg. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan beeldbellen, patiëntportalen, thuismetingen en gezondheidsapps.

Tijdens de uitbraak van het coronavirus is de opkomst van e-health in een stroomversnelling geraakt. Waar het zorgsysteem eerst gefocust was op het bieden van fysieke zorg, was dat ineens in veel gevallen niet meer mogelijk. Hierdoor werden zorgverleners als het ware gedwongen om de overstap naar e-health te maken om de zorg te kunnen bieden aan de mensen die het nodig hebben.

De inzet van e-health levert voor bepaalde vormen van zorg voordelen op, maar voor andere is het uiteindelijk nadelig. Enerzijds draagt e-health voor bepaalde zorgvormen bij aan betaalbare, toegankelijke en kwalitatief goede zorg en leidt het tot meer eigen regie voor de patiënt. Anderzijds leidt het bij andere zorgvormen tot hogere kosten, minder toegankelijkheid, een daling van de kwaliteit van zorg en heeft het hebben van eigen regie geen voordeel meer. Maar waar ligt het kantelpunt? Wanneer heeft de inzet van e-health een negatief effect op de betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van zorg en de eigen regie van de patiënt?

De voordelen van e-health

De voordelen zijn een betaalbare, toegankelijke en kwalitatief goede zorg waarin de patiënt meer regie heeft over de eigen gezondheid.

Ten eerste krijgen patiënten via een persoonlijke digitale zorgomgeving inzicht in hun eigen gezondheid en kunnen de patiënten zelf hun gegevens delen met een zorgaanbieder waardoor deze gerichter te werk kan gaan, sneller de juiste behandeling kan geven en fouten worden voorkomen. Dit werkt bevorderend voor de efficiëntie binnen de zorg en werkt dus kostenbesparend waardoor de zorg uiteindelijk betaalbaarder wordt.

Ten tweede kan digitale zorg tijd besparen doordat er online afspraken gemaakt kunnen worden en patiënten niet de deur uit hoeven wanneer een consult online plaatsvindt. Hierdoor wordt de zorg toegankelijker.

Ten derde leidt e-health tevens tot een afname van de
werkdruk en het personeelstekort. Gezondheidsgegevens van patiënten kunnen bijvoorbeeld gemonitord worden waardoor zij niet op controle hoeven te komen in het ziekenhuis, maar de arts vanaf een afstand in de gaten kan houden of het goed gaat. Het aantal consulten en dus de werkdruk nemen daarbij af. Zorgverleners hebben hierdoor meer tijd voor de behandeling van andere patiënten. Dit draagt bij aan een efficiënte zorgsector en werkt kostenbesparend.

Daarnaast draagt e-health bij aan de verduurzaming van de zorg. Ten eerste vinden er door videoconsulten en het monitoren van patiënten op afstand minder afspraken op locatie plaats, waardoor de reistijd en -afstand er naartoe bespaard worden. Ten tweede heeft een patiënt door middel van monitoring op afstand, maar ook gezondheidsapps of online coaches meer grip en zelfmanagement wat betreft de eigen gezondheid. Patiënten zijn hierdoor in staat om zelf doelen te stellen en daardoor ook een gezonde leefstijl aan te nemen en vast te houden. Tevens kan door monitoring op afstand een bepaalde ziekte of afwijking sneller ontdekt worden, waardoor een patiënt sneller geholpen kan worden. Dit leidt tot minder ernstige aandoeningen en een gezondere samenleving.

De nadelen van e-health

De nadelen zijn dat het kan leiden tot een verlate diagnose en er is een gebrek aan intermenselijk contact.

Het grootste nadeel van e-health is dat bepaalde ziektes of infecties niet op tijd ontdekt kunnen worden, waardoor een juiste diagnose uitblijft. Het gevolg hiervan is dat patiënten niet tijdig de juiste zorg ontvangen, welke ze wel gehad zouden kunnen hebben wanneer een diagnose eerder gesteld kon worden. Dit leidt uiteindelijk dus tot een verminderde kwaliteit van zorg, maar ook tot duurdere zorg omdat een ziekte of aandoening pas ontdekt wordt in een later stadium.

Daarnaast werkt het gebrek van face-to-face contact bij bepaalde zorgvormen nadelig. Wanneer e-health ingezet wordt ontbreekt het aan intermenselijk contact, terwijl intermenselijk contact noodzakelijk kan zijn om een ziektebeeld van een patiënt volledig in kaart te brengen of te begrijpen waar het gedrag van een patiënt vandaan komt. Tevens ontbreekt het non-verbale contact waardoor mensen zich moeilijker kunnen uiten of minder betrokken voelen bij hun hulpverlener. Dit kan ertoe leiden dat patiënten zich niet gehoord of gezien voelen, wat het herstel van deze patiënten kan benadelen.

De obstakels van e-health

Er zijn verschillende factoren welke de implementatie van e-health belemmeren, zoals beperkte vergoedingen vanuit zorgverzekeraars, een gebrek aan vertrouwen van zowel zorgnemer als zorgverlener en bovendien waren er weinig overtuigende cases voor de vervanging van face-to-face zorg. Oftewel, mensen zijn gewend aan en vertrouwd met het verlenen en ontvangen van face-to-face zorg, waar persoonlijk en fysiek contact is. Bovendien twijfelen patiënten aan de kwaliteit van de geboden zorg en de kwaliteit van de op afstand geleverde diagnose.

Verdere obstakels voor de implementatie van e-health zijn wantrouwen van technologie, lage digitale geletterdheid, niet voldoende middelen om apparaten en upgrades te kopen en gelimiteerde bekwaamheid voor het gebruik van technologie voor bijvoorbeeld slechtziende of mensen met een verstandelijke beperking.

Wat is nu precies de invloed van de coronacrisis?

De coronacrisis zorgde ervoor dat zorgverleners gedwongen werden om e-health in te zetten om zo veel mogelijk zorg te continueren. Bovendien waren er voorheen belemmeringen voor de implementatie van e- health die nu wegvielen doordat fysieke zorg geen optie meer was. Oftewel, de coronacrisis heeft gezorgd voor een snelle acceptatie van e-health door zowel zorgverleners als patiënten. Uit een enquête van Medicinfo blijkt dat een ruime meerderheid van de ondervraagden patiënten (64 procent) nu open staat voor e-health.

Er zijn twee vormen van e-health die aanzienlijk zijn toegenomen door de uitbraak van het coronavirus. Enerzijds is er een sterke toename in het aantal videoconsulten en anderzijds is het monitoren van patiënten op afstand toegenomen.

De positie van videoconsulten binnen het huidige zorgstelstel is door de coronacrisis onomkeerbaar veranderd. Videoconsulten zijn een van de meest voorkomende en voordehand liggende substituten voor een fysieke afspraak met een zorgverlener. Doordat de implementatie hiervan in een stroomversnelling is geraakt zijn zorgverleners onvoldoende getraind om hiermee te werken. Het is dus van belang dat zorgverleners vaardigheden ontwikkelen op het gebied van online rapporteren, het uitvoeren van lichamelijk onderzoek middels e-health toepassingen, het stellen van online diagnoses en het voeren van online consulten. Er dienen trainingsvormen ontwikkeld te worden om deze vaardigheden te verbeteren en daarnaast moet er een norm gezet worden welke gehanteerd wordt tijdens de uitvoering. Een voordeel van een videoconsult is dat het tijdbesparend is, de duur van een videoconsult is ongeveer een derde minder dan bij een bezoek aan het ziekenhuis of telefonisch contact, blijkt uit pilots met Webcamconsult in diverse GGD-regio’s.

Daarnaast is het op afstand monitoren van patiënten sterk toegenomen, zoals bijvoorbeeld het monitoren van de bloedsuikerspiegel bij zwangere vrouwen of diabetes patiënten. Dit kan gezien worden als een positieve verandering in het gebruiksgemak en toegang tot zorg.

Voor welke zorgvormen werkt e-health (nog) niet?

E-health, bijvoorbeeld in de vorm van videoconsulten, werkt met name goed bij het bieden van laag complexe zorg, zoals consulten bij de huisarts en de dermatoloog. Daarentegen komt naar voren dat e-health een uitdaging kan zijn voor verschillende patiëntgroepen, hierbij kan gedacht worden aan mensen met psychische problemen of juist een ernstige aandoening waarbij uitgebreid lichamelijk onderzoek noodzakelijk is. Doordat er een snelle omslag naar e-health gemaakt is tijdens de pandemie ontvangen patiënten wellicht niet tijdig de juiste zorg, terwijl anderen het potentieel van de zorg niet kunnen benutten door het ontbreken van face-to- face gesprekken.

Achterstand bij kankerdiagnoses

Een voorbeeld hiervan is het afname in het aantal kanker diagnoses in vergelijking met andere jaren, met name in de eerste maanden van de coronacrisis. Er is niet minder kanker aanwezig, maar doordat mensen niet op consult konden komen, of niet durfden door angst voor corona, zijn de diagnoses nog niet gesteld. Met name doordat mensen met lichte klachten niet naar een dokter gaan, zoals bijvoorbeeld bij een klein plekje op de huid, wat uiteindelijk huidkanker blijkt te zijn. De achterstanden bij borst- en darmkanker zijn (na huidkanker) het grootst met de reden dat deze vormen van kanker vaak geconstateerd worden tijdens een bevolkingsonderzoek, welke door corona zijn uitgesteld. Daarentegen blijkt uit gegevens van het IKNL dat de zorg die op afstand kan, zo veel mogelijk op afstand verleend wordt. Er is daardoor een sterke stijging te zien in het aantal telefonische en beeldconsulten, terwijl de herhaal-polikliniekbezoeken sterk zijn afgenomen.

Hiermee kan verondersteld worden dat e-health niet bevorderend werkt bij het stellen van de diagnose voor kanker, maar dat het wel mogelijk is om bepaalde afspraken te vervangen door telefonische consulten of videoconsulten. Daarentegen moet er wel rekening gehouden worden met de wensen van de patiënt en deze geeft toch de voorkeur aan een fysiek gesprek, met name als het gaat om een intake, een slecht nieuwsgesprek of het bespreken van behandelopties. De vorm van de afspraak is daarom altijd maatwerk, afgestemd op de wensen, behoeften en het ziektebeeld van de patiënt, maar ook de voorkeur van de zorgverlener. Voor de lange termijn betekent dit dat e-health meer geïntegreerd kan worden in de behandelprocedure van kankerpatiënten, waarbij de patiënten zelf inspraak hebben over welke zorg ze online willen ontvangen en waarvoor ze liever naar het ziekenhuis komen. Wanneer er meer gebruik gemaakt wordt van e-health levert dit een tijdsbesparing en meer gemak op voor zowel de patiënt als de zorgverlener. Daarnaast heeft de zorgverlener meer tijd over om andere patiënten te behandelen, waardoor e-health kostenbesparend werkt.

Aanmeldingen bij de ggz lopen hoog op

In het eerste golf van de coronacrisis viel de ggz zorg deels weg en het aantal verwijzingen daalde. Denk hierbij aan een daling in het aantal verblijfsdagen en het volledig stilleggen van de dagbesteding. Hierbij heeft de ggz een snelle overstap gemaakt naar digitale intakes, maar sommige vormen van zorg, zoals dagbesteding, kunnen niet digitaal geboden worden. Daarnaast heeft er een pilot plaatsgevonden met een online vragenlijst om cliënten vooraf te screenen, wat heeft geleid tot een halvering van de wachtlijsten. Bovendien is er in samenwerking met verschillende partijen voor de GGz Centraal in het patiënten registratiesysteem een functionaliteit aangemaakt voor het automatisch afleiden van de indirecte tijd voor behandelaren. Er wordt automatisch een afgesproken percentage van de directe tijd vastgelegd als indirecte tijd, wat de administratieve lasten van de behandelaren verminderd. Dit is een voorbeeld van het succesvol gebruik van e-health binnen de zorg.

Echter is het aantal mensen met ggz-problematiek door toedoen van de coronacrisis fors gestegen. Als gevolg van de verschillende lockdowns en de stress die de coronacrisis met zich mee brengt is er een stijging te zien in het aantal mensen met een (ernstige) depressie, suïcidale gedachten of eetstoornissen. Maar mensen ervaren ook eenzaamheid en onzekerheid. Voor een deel van deze mensen is zorg op afstand, via telefoon of beeldbellen, een goede oplossing, maar bij andere, vaak complexere, problematiek is face-to-face contact noodzakelijk. Voor deze mensen met complexere problematiek is (nog) geen geschikte e-health oplossing en is face-to-face contact van belang om hen zo goed mogelijk te ondersteunen.

Tot slot

Dit zijn slechts twee voorbeelden waarbij e-health toepassingen niet voldoende voordelen bieden om daadwerkelijk ingezet te worden. Maar het zijn ook voorbeelden waaruit blijkt dat een deel van de zorg ondersteund kan worden door e-health en dat er mogelijkheden zijn om dit verder te ontwikkelen en optimaliseren. Daarnaast is de bereidheid voor e-health in de vorm van bijvoorbeeld videoconsulten, monitoring op afstand of het online invullen van een vragenlijst enorm gestegen en zal dit steeds meer de norm worden.

Naar mijn mening zijn er tal van mogelijkheden om e-health te ontwikkelen en in te zetten zodat de zorg kwalitatief beter, toegankelijker en betaalbaarder wordt. Hierbij is het van belang om de patiënt niet uit het oog te verliezen en om zelfs samen met de patiënt in gesprek te gaan over waar zij mogelijkheden zien. Het is noodzakelijk om een optimale balans te vinden tussen de inzet van de fysieke zorg en e-health om zo de zorgsector efficiënter en beter te maken. Er zijn op verschillende gebieden nog obstakels te overwinnen, maar er zijn zeker kansen om e-health ook op andere manieren te integreren in de zorg.